گزارش فارس از وضعيت اعتياد در ايران آخر اتوبان اعتياد بن بست است/1 گزارش از: افشين شاعري 16/08/85 خبرگزاري فارس: معتادان در ايران در اتوباني سير ميكنند كه گر چه در ميانههاي آن دوربرگردانهايي براي بازگشت به زندگي سالم وجود دارد اما گويي آنان اين مسيرهاي بازگشت را نميبينند و تخت گاز به سمت انتهاي اين اتوبان پيش ميروند، اتوباني دوبانده كه انتهاي آن چيزي جز بن بست مرگ نيست.

به گزارش خبرنگار اجتماعي فارس، در يك طرف اتوبان دوبانده اعتياد در ايران انبوهي از معتادان وجود دارند كه پشت سر هم صف كشيدهاند، بوق ميزنند، سبقت ميگيرند و دانسته يا ندانسته با سرعت به سمت ديوار بلند انتهايي آن ميتازند اما در طرف ديگر آن معتادان كمي هستند كه گهگاه مسير خود را عوض ميكنند و براي بازگشت به زندگي سالم تغيير مسير ميدهند اما از اين تعداد اندك نيز بسياري دوباره به همان مسير شلوغ قبلي بازميگردند.
جمهوري اسلامي ايران اكنون در چهارراهي قرار گرفته است كه به هزار دليل و علت گرفتار خيل معتادان است، افرادي كه به خاطر دسترسي آسان مواد مخدر، مواد توهم زا و محرك از دو نوع طبيعي و شيميايي آن گرفتار اعتياد ميشوند و اگر گرفتار جنون يا ايدز نشوند كوتاه مدتي فرسوده ميشوند يا طلاق ميگيرند و در هر صورت مسير زندگيشان دگرگون ميشود.
بر اساس گزارش سازمان ملل متحد اكنون 220 ميليون نفر معتاد در جهان زندگي ميكنند، معتاداني كه نيازمند مصرف روزانه مواد اغوا كنندهاي مانند ترياك، هروئين، كرك، كريستال، شيشه، گرس، حشيش، ماري جوانا، كوكائين، مرفين و هزاران نوع ماده روانگردان شيميايي و صنعتي هستند و بسياري از آنها شهامت و جسارت ترك اين اعتياد و نجات خود را ندارند.
160 ميليون نفر از اين معتادان حشيش مصرف ميكنند، حدود 14 ميليون نفر در جهان معتاد به كوكائين هستند، 9 تا 12 ميليون نفر آنها معتاد به ترياك و خانواده اُپيودها(opiud) هستند،50 ميليون نفر مصرف كننده انواع مواد روانگردان شيميايي هستند كه در هر سه نوع مواد محرك، مخدر و توهم زا وجود دارند و بقيه نيز به ساير مواد مخدر معتاد هستند.
در كشور ما به علت نزديكي به كشور افغانستان به عنوان بزرگترين توليد كننده خشخاش و ترياك جهان، ترياك و ساير مشتقات حاصل از اين ماده بيشترين مصرف را دارد به طوري كه ايران بزرگترين مصرف كننده ترياك دنياست و البته پس از ايران كشورهاي روسيه، قزاقستان و چين بيشترين تعداد مصرف كنندگان مواد افيوني يا گروه مشتقات ترياك را دارند.

*آمار اعتياد در ايران

در مورد آمار معتادان در ايران، اعداد و ارقام مختلفي ذكر ميشود، بر اساس آخرين اعلام ستاد مبارزه با مواد مخدر و به نقل از فداحسين مالكي، دبير كل و جانشين رئيس اين ستاد، تعداد معتادان ايران كمتر از دو ميليون نفر است.
آمار دو ميليون معتاد در ايران اولين بار در سال 76 از سوي ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام شد و از آن زمان تاكنون ثابت مانده است، بر اساس اين آمار يك ميليون و 200 هزار نفر در ايران معتاد دائمي هستند و حدود 800 هزار نفر نيز به صورت تفنني مواد مخدر مصرف ميكنند كه البته با توجه به اينكه در همه جاي دنيا تعداد افرادي كه به صورت تفريحي و تفنني مواد مخدر مصرف ميكنند بيش از معتادان دائمي است اكثر كارشناسان به اين آمار به ديده ترديد نگاه ميكنند.
بر اساس اعلام مسئولان درماني كشور در وزارت بهداشت و سازمان بهزيستي كشور، سالانه حدود 8 درصد به تعداد معتادان و مصرف كنندگان مواد مخدر در كشور افزوده ميشود.
سيد مويد علويان، معاون سلامت وزارت بهداشت آمار معتادان را در ايران 3 ميليون و 700 هزار نفر اعلام ميكند و معتقد است بررسي هاي وزارت بهداشت نشان ميدهد در ايران يك ميليون و 200 هزار نفر معتاد دائمي و روزانه مواد مخدر هستند و بقيه اين گروه مصرف تفنني و گاه به گاه مواد مخدر دارند.
اين آمار را دقيقا محمد اسماعيل اكبري، معاون سابق وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي اعلام كرده بود، او نيزهمين تقسيم بندي را در مورد معتادان دائمي و تفنني داشت اما در همان زمان محسن وزيريان، مدير كل پيشگيري از سوء مصرف مواد مخدر آمار 3 ميليون و 700 هزار نفري معتادان را مربوط به سال 80 اعلام كرد و گفت: مطمئنا اين آمار در زمان حاضر (ارديبهشت 84) افزايش يافته است.
اما درست در همان زمان، علي هاشمي، دبير كل سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر در حالي كه اختلاف نظر بين نيروي انتظامي كه آمار معتادان را دو ميليون نفر اعلام ميكرد و وزارت بهداشت در مورد تعداد معتادان در ايران بالا گرفته بود، علي هاشمي، دبير كل سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر و جانشين رئيس جمهوري وقت در اين ستاد، آمار معتادان در ايران را 4 ميليون نفر اعلام كرد و گفت: 5/2 ميليون نفر از اين افراد معتاد قطعي روزانه و 5/1 ميليون نفر آنها مصرف كننده قطعي تفنني و گاهگاهي مواد مخدر در كشور هستند.
هاشمي تيرماه 84 اعلام كرده بود: بر اساس آمار رسمي ستاد مبارزه با مواد مخدر كه تنها مرجع رسمي در زمينه مواد مخدر در كشور است، بين 250 تا 350هزار نفر در ايران معتاد به هروئين هستند و 145 هزار نفر معتاد تزريقي هستندكه 60 درصد مبتلايان به بيماري ايدز نيز در اين دسته قرار دارند.
دبير كل سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر گفته بود: نه معتقد به سياه نمايي هستم و نه سفيد نمايي اما معتقدم بايد واقعيتها را به مردم گفت زيرا اگر پنهانكاري كنيم مشكلات ناشي از اعتياد 10 برابر ميشود.
به گفته وي، بر اساس اسناد موجود تعداد معتادان در ايران در سال 1322 يك و نيم ميليون نفر بود كه بر اساس اسناد ساواك اين آمار درسال 56 به دو ميليون نفر رسيد، با اين وجود آمار رسمي ايران در سال 1366 باز هم دو ميليون معتاد را تاييد كرد.
دبير كل سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر در آن زمان گفته بود كه همه شاخصهاي مربوط به مواد مخدر در اين سالها تغيير كرده است، توليد ترياك در افغانستان از 350 تن در سال 66 به حدود 5 هزار تن در سال 84 رسيده است، افراد دستگير شده در ارتباط با مواد مخدر توسط نيروي در آن سال، 78 هزار نفر بود اما در سال 83 بر اساس اعلام نيروي انتظامي 431 هزار و 430 نفر در اين ارتباط دستگير شده اند.
با اين وجود، سيد مويد علويان، معاون سلامت وزارت بهداشت معتقد است كه در زمان حاضر بين 5 تا 7 ميليون نفر در ايران حداقل يكبار تجربه مصرف مواد مخدر را دارند، او تاكيد ميكند كه خطرناكترين مسئله در مورد اعتياد در ايران وجود 250 هزار معتاد تزريقي است كه بين 5 تا 20 درصد آنها آلوده به ويروس ايدز هستند و مانند بمبهاي ساعتي عامل انتقال اين بيماري به ديگرانند و البته تعداد بيشتري از آنان نيز گرفتار هپاتيت هستند كه البته به گفته محمدرضا راه چمني، رئيس سابق سازمان بهزيستي كشور بين 40 تا 50 هزار نفر از آنان، معتادان تزريقي خياباني پر خطر هستند.
اما فدا حسين مالكي دبير كل ستاد مبارزه با مواد مخدر ميگويد: تعداد معتادان ايران از دو ميليون نفر تجاوز نميكند و آمارهايي كه بيش از اين باشد واقعي و قابل قبول نيست.
وي البته از تشكيل كميتهاي در ستاد مبارزه با مواد مخدر براي بررسي و اعلام آمار دقيقتر معتادان ايران تا پايان امسال خبر داده است.
مالكي معتقد است: اكثر افرادي كه مواد مخدر مصرف ميكنند به صورت تفنني در مهماني ها و محافل مواد مخدر مصرف ميكنند و معتاد محسوب نميشوند.
وي ميگويد: فرهنگ حاكم بر جامعه ما و تلاشهاي دولت و مردم در كنترل اعتياد باعث شده، با وجود مرز طولاني 900 كيلومتري با افغانستان به عنوان بزرگترين توليد كننده ترياك دنيا، ميزان اعتياد در كشور ما خيلي بالا نباشد، اما وجود همين تعداد معتاد نيز زيبنده كشور ما نسبت و نسبت به آن حساس هستيم.
سازمان ملل متحد سال گذشته بر اساس آمار دو ميليون نفري معتادان در ايران، شيوع اعتياد در ايران را 8/2 درصد اعلام كرد و ايران را صاحب بيشترين ميزان معتاد در جهان معرفي كرد به طوري كه بر اساس اين گزارش فقط دو كشور جزيره موريس و قرقيزستان با حدود دو درصد جمعيت معتاد در رده هاي بعدي نسبت به ايران قرار دارند.
با اين وجود به گفته برخي كارشناسان شيوع اعتياد در برخي از نقاط كشور به خصوص مناطق حاشيه نشين بسيار بيشتر از ميانگين كشوري است.

* رشد مصرف قرصهاي روانگردان

علاوه بر مواد مخدر سنتي و طبيعي در ايران كه بيشتر از مرزهاي شرقي كشور وارد ميشوند، در سالهاي اخير طيف جديد و گسترده ديگري از مواد اعتياد آور كه به صورت مصنوعي در آزمايشگاه تهيه ميشوند، همزمان با جهان وارد كشور شده است كه به علت تنوع آنها و نيز ناشناخته بودنشان اطلاع بسيار كمي از آنها وجود دارد به طوري كه حتي بسياري از كارشناسان هم از شناسايي اين مواد عاجزند.
اگر چه بر اساس آمارهاي بينالمللي حدود 50 ميليون نفر از معتادان جهان مصرف كننده اين نوع مواد اعتياد آور هستند اما در ايران تقريبا هيچ آماري در مورد تعداد مصرف كنندگان اين مواد وجود ندارد و به نظر ميرسد هيچ برنامه خاصي هم براي كنترل و مقابله با اين پديده رو به رشد كه بيشتر در بين جوانان و در مجالس پارتي است، وجود ندارد.
سعيد صفاتيان، مدير كل درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر ميگويد: در زمان حاضر حداقل 1300 نوع مواد روانگردان در هر سه گروه مخدر، توهم زا و محرك وجود دارد و به قدري مصرف اين مواد و عوارض آن در حال رشد است كه حتي در اكثر كشورهاي پيشرفته دنيا با صرف هزينههاي ميلياردي نتوانستهاند جلوي رشد مصرف اين نوع مواد را بگيرند.
وي اضافه ميكند: بيشتر مواد روانگردان از مرزهاي غربي مانند تركيه يا از مرزهاي آبي جنوب كشور يا كشورهاي آسياي ميانه يا حتي از طريق هوايي و به وسيله مسافران وارد كشور ميشود، زيرا شناسايي اكثر اين مواد به علت تنوع آنها و شباهتشان به قرصهاي ديگر بسيار مشكل است و مقدار زيادي از آنها در يك چمدان كوچك جاي ميگيرد.
به گفته صفاتيان، متادون يكي از انواع مواد روانگردان شيميايي است كه اثر تخديري دارد و يك ماده مخدر است، LSD نمونه ديگري از اين مواد است كه خاصيت توهم زايي بسيار بالايي دارد و شناسايي آن نيز بسيار مشكل است زيرا مانند يك تكته تمبر يا لواشك ميتوان آن را لاي دفتر گذاشت بدون اينكه كسي شك كند، انواع آمفتامينها هم جزو اين دسته از مواد هستند كه محرك هستند، قرصهاي اكستازي نيز انواع مختلفي دارند كه هم نوع توهم زا و هم محرك آن وجود دارد.
مواد روانگردان جديد به علت تنوع و گستردگي كه دارند هر كدامشان براي كاربرد خاصي مصرف ميشوند، انواع "قرصهاي آمفتامين"، " شيشه"، آيس"، كريستال"، " اسپيد" ، " لاو"، صليب" اسامي تعدادي از اين مواد است، برخي از آنها در مجالس رقص و پارتي مصرف ميشوند و بعضي ديگر براي افرادي كه به دنبال مسائل جنسي بيشتر هستند كاربرد دارد.
اكثر اين مواد خاصيت تخريب كنندگي بالاي بر روي مغز دارند و علاوه بر اينكه اعتياد آور هستند قواي ادراكي انسان را از بين ميبرند، جنون آني و دائمي، اقدام به كارهاي عجيب مانند پيدا شدن از يك خودرو كه با سرعت بالا در اتوبان در حال حركت است يا پريدن از يك ساختمان بلند و سرانجام مرگ زود هنگام از پيامدهاي مهم و گسترده مصرف اين مواد است.
در بين مواد روانگردان، آمفتامينها بيشترين مصرف كننده را دارند و بر اساس برآوردهاي موجود 38 ميليون نفر در جهان اكنون مصرف كننده اين مواد هستند و حدود 5/8 ميليون نفر نيز در جهان مصرف كننده گروه اكستازيها هستند.
خطري كه اكنون در مورد اين نوع مواد اعتياد آور احساس ميشود، مصرف بيشتر اين مواد در گروه جوانان و نوجوانان كشور است كه بررسي علت اين موضوع نيازمند يك كار دقيق تحقيقي است زيرا بايد بدانيم چرا جوانان و نوجواناني كه در سن رشد و فعاليت و بازي و تكاپو هستند به سمت مصرف موادي ميروند كه به صورت كاذب آنان را شاد كند.
اهميت اين خطر روز افزون هنگامي آشكار ميشود كه اين گروه سني جوانان و نوجوانان به يك پديده ديگر نيز معتاد هستند و آن اعتياد به اينترنت است، تاكنون رقم دقيقي از اعتياد اينترنتي در ايران ذكر نشده است اما ميتوان حدس زد تعداد قابل توجهي از نوجوانان و جوانان طبقه متوسط با بالا گرفتار اعتياد اينترنتي هستند.
اگر چه تحقيقات اندكي در مورد مصرف مواد روانگردان و نيز اعتياد اينترنتي در ايران شده است اما شواهد اوليه نشان ميدهد كه اين دو پديده يك ديگر را تشديد ميكنند و بر هم اثر گذارند به خصوص اينكه بر اساس اطلاعات موجود حدود 16 هزار سايت اينترنتي اكنون به روشهاي مختلف مشغول تبليغ مواد روانگردان جديد هستند و حتي نحوه توليد آنها را در خانه نيز آموزش ميدهند.
تبليغات گمراه كننده و اغوا كننده اين سايتها كه با روشهاي بسيار جذاب به خصوص براي نوجوان و جوانان انجام ميشود به آنان چنين القا ميكند كه اين مواد اعتياد آور نيست و به راحتي ميتوان مصرف آنها را كنار گذاشت اما اين مطلب كاملا اثبات شده است كه مصرف يكبار اين مواد اثر تخريبي هميشگي خود را بر روي مغز ميگذارد و ترك مصرف آنها تقريبا غير ممكن است.

*قاچاق مواد مخدر از ايران

وجود افغانستان به عنوان بزرگترين توليدكننده ترياك جهان در همسايگي ايران شايد دليل اصلي بحران اعتياد در كشور ما باشد، بر اساس آخرين اطلاعات موجود با كشت گياه خشخاش در اين كشور، سالانه معادل 5 هزار تن ترياك در اين كشور توليد ميشود كه تقريبا يك سوم اين مواد به براي مصرف كنندگان غرب به سمت اروپا ترانزيت ميشود، يك سوم آن در كشور ما مصرف ميشود و يك سوم ديگر آن به پاكستان ميرود.
خليل الله زحمتكش، كارشناس مبارزه با مواد مخدر در اين مورد ميگويد: قاچاقچيان مواد مخدر كه مركز فعاليت آنها كشور پاكستان است براي انتقال اين مواد به اروپا، يك مسير سنتي از ايران دارند كه از مرزهاي شرقي كشور شروع ميشود و از طريق طبس، كرمان، يزد، اصفهان سرانجام به آذربايجان ميرسد و از آنجا از طريق تركيه يا كشورهاي آسياي ميانه به سمت اروپا ادامه مييابد.
وي البته معتقد است اين مسير به علت اقدامات امنيتي مختلفي كه در مرزهاي شرقي كشور انجام شده است اكنون تغيير كرده است و مسيرهاي جديدي از استان هرمزگان به كمك خودروهاي حمل كالاهاي تجاري يا مسير آبي جنوب كشور براي قاچاق مواد مخدر از ايران فعال شدهاند، ضمن اينكه مسيرهاي ديگري هم از جنوب پاكستان و كشورهاي شمال شرقي ايران باز شده است.
علي عبداللهي، سرپرست سابق نيروي انتظامي كشور نيز در زمان مسئوليت خود به اين نكته اشاره كرده و گفته با توجه به مبارزه جدي ايران با قاچاق مواد مخدر و انسداد مرزها مسير قاچاق مواد مخدر به سمت كشورهاي آسياي ميانه و كشورهاي خليج فارس تغيير كرده است بنابراين اين كشورها نيز بايد مانند ما اقداماتي را براي انسداد مرزهايشان انجام دهند.
وي اضافه كرده است: قاچاقچيان از روشهاي جديدي براي جاسازي مواد مخدر استفاده ميكنند كه كشف آنها را سخت تر كرده است بنابراين امروزه استفاده از سگهاي مواد ياب براي كشف محموله هاي مشكوك جايگاه ويژهاي پيدا كرده است.
به گفته عبداللهي ما در مرزهاي شرقي كشور 280 كيلومتر مرز داريم كه هيچگونه تاسيسات مرزي و امكانات حفاظتي ندارند كه طبيعا بايد در اين زمينه سرمايه گذاري شود.
فدا حسين مالكي، دبير كل ستاد مبارزه با مواد مخدر ميگويد: آمار دقيقي از ترانزيت مواد مخدر از افغانستان به سمت غرب نداريم ولي قطعا ايران تنها كشوري است كه راه توزيع و رسيدن مواد مخدر به غرب را سد كرده است و اين واقعيتي است كه خود كشورهاي غربي نيز به آن اذعان ميكنند.
وي معتقد است: با توجه به نقش مهم ايران در محدود شدن توزيع مواد مخدر در كشورهاي غربي ما بايد متوقعانه با اين كشورها برخورد كنيم زيرا غربيها ميدانند اگر ايران سد مبارزه را بردارد، سيل اعتياد كشورهاي غربي را با خود ميبرد.
به طور كلي مبارزه ايران با قاچاق مواد مخدر همواره يكي از استراتژيهاي رسمي دولتها بوده است با اين حال در دوره هايي نيز دولتها ترانزيت مواد مخدر از كشور را به منظور كسب درآمد و جلوگيري از اعتياد مردم به عنوان يك استراتژي به كار ميگرفتند.

*تاريخچه مواد مخدر

مهمترين زماني كه اين استراتژي به عنوان رويكرد اصلي دولت در ايران مطرح بود از سال 1289 تا سال 1334 بود، در اين مدت نگاه اقتصادي به پديده اعتياد در كشور ما نسبت به ساير رويكردها ترجيح داشت به طوري كه گاهي تا 8 درصد كل درآمد دولت از محل تجارت و فروش ترياك به دست ميآمد.
اما تقريبا در تمام دورههاي بعدي تاكنون هيچگاه ترانزيت مواد مخدر از كشور به عنوان استراتژي رسمي دولت مطرح نبوده است و همواره مقابله با قاچاقچيان مواد مخدر در كنار جلوگيري از عرضه اين مواد در كشور مورد توجه مسئولان دولت بوده است.
با اين حال گاهي به علت مسايل و مشكلات سياسي سايه انگ ترانزيت مواد مخدر از كشور مطرح شده است، علي هاشمي، دبير كل سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر در دولت خاتمي در اين مورد نظر خاصي دارد، وي معتقد است: آمريكايي ها كه اكنون در كشور افغانستان حضور دارند از مواد مخدر به عنوان يك ابزار سياسي استفاده ميكنند به طوري كه علاوه بر آلوده كردن جوانان ما، برخي افراد مسئول و دست اندر كار را هم آلوده ميكنند تا زمينه ساز يك توطئه جديد عليه ايران باشد.
وي در آخرين روزهاي مسئوليت خود در شهريور ماه 84 در گفت و گويي با خبرنگار اجتماعي فارس، گفت: آمريكايي ها به علت مشكلات سياسي با كره شمالي قبلا به اين كشور اتهام قاچاق مواد مخدر را زدهاند و در مورد ما هم با اينكه هرگز در قاچاق مواد مخدر دست نداشتهايم، در پي توطئه هستند كه به حيثيت ما لطمه بزنند.
به گفته هاشمي، ممكن است 2 تا 3 درصد مسئولان در حوزه مبارزه با مواد مخدر تخلف كنند يا رشوه بگيرند اما هرگز ايران در قاچاق مواد مخدر دست نداشته است و هر زمان كه تخلف فردي در اين زمينه اثبات شود حتما با وي برخورد جدي ميشود.
دبير كل سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر گفته بود كه تجارت مواد مخدر در جهان سالانه 500 ميليون دلار سود خالص دارد كه اين ميزان سود هم وزن سود صنعت نفت و تجارت اسلحه در دنياست و چون اين تجارت در همه دنيا غير قانوني است، به تبع آن جرائم ديگري هم اتفاق ميافتد.
وي البته به جرائم ديگري كه در حاشيه اين قاچاق است اشاره نكرد اما ميتوان حدس زد اعمالي مانند قاچاق انسان، دزديدن و فريب انسانهاي فقير و سوء استفاده از آنها، قتل و سرقتهاي بزرگ و رشوه جزو اين جرايم باشد.
اقدامات ايران براي جلوگيري از قاچاق مواد مخدر اين انتظار را به وجود آورده است كه كشورهاي غربي و مجامع بين المللي كه از فعاليتهاي پر هزينه ايران سود ميبرند، بخشي از هزينههاي ايران را جبران كنند.
حميدرضا حسين آبادي، رئيس مركز مبارزه با مواد مخدر نيروي انتظامي ميگويد: در اجلاس وين كه اواخر سال 84 در مورد مواد مخدر از سوي سازمان ملل برگزار شد، درخواست ايران براي اختصاص 500 ميليون دلار براي جبران خسارتهاي ايران در همه ابعاد مقابله در مرزها و پيشگيري و درمان قربانيان مواد مخدر در كشور مطرح شد ولي تاكنون با اين درخواست موافقت نشده است و هيچ اعتباري از طريق مجامع بينالمللي براي كمك به ايران در اين زمينه اختصاص نيافته است.
به گفته فدا حسين مالكي، توليد ترياك در كشور افغانستان از زمان سقوط طالبان افزايش چشمگير يافته است به طوري كه در زمان حكومت طالبان سالانه 200 تن ترياك در اين كشور توليد ميشد اما در سال 84 توليد اين ماده در اين كشور به 4600 تن رسيد در حالي كه انتظار ميرفت با حضور نيروهاي غربي در افغانستان كشت و توليد مواد مخدر در اين كشور كاهش يابد.
در همان زمان در جلسه مشتركي كه فدا حسين مالكي، دبير كل ستاد مبارزه با مواد مخدر ايران با حبيب الله قادري، وزير مبارزه با مواد مخدر افغانستان داشت، وزير افغان گفت: دولت افغانستان براي مبارزه با مواد مخدر كاملا جدي است و بر اساس برنامه 5 ساله تدوين شده با تشويق كشاورزان اين كشور به كشت گياهان جايگزين و برخورد با قاچاقچيان به سمت ريشه كن كردن اين پديده پيش ميرويم.
نكته جالب توجه اين است كه افغانستان با وجودي كه بزرگترين توليد كننده ترياك دنياست، تعداد معتاد بسيار كمي دارد، 920 هزار نفر از مردم اين كشور مصرف كننده ماده مخدر گراس كه يك ماده كم خطر است هستند، تعداد معتادان به ترياك در اين كشور 150 هزار نفر است، 50 هزار نفر در افغانستان معتاد به هروئين هستند و فقط 7 هزار نفر معتاد تزريقي هستند و در مجموع هر سال حدود 200 تن ترياك در اين كشور مصرف ميشود.
اما در كشور ما همان طور كه قبلا مطرح شد آمار دقيقي در مورد معتادان و گروههاي مختلف آنها وجود ندارد با اين حال اگر مصرف ترياك را به عنوان محور محاسبات قرار دهيم، مصرف اين ماده در افغانستان سالانه 200 تن و در كشور ما حدود 1400 تن يعني هفت برابر است در حالي كه جمعيت افغانستان حدود يك سوم جمعيت ايران است و با وجود 70 ميليون ايراني حدود 25 ميليون نفر در كشور افغانستان زندگي ميكنند.
خليل الله زحمتكش، كارشناس مبارزه با مواد مخدر ميگويد: به طور كلي روزانه حدود 7/3 تن مواد مخدر در كشور ما مصرف ميشود كه بر اساس آن سالانه رقمي حدود 1400 تن مواد مخدر در ايران مصرف ميشود كه تقريبا معادل يك سوم مواد مخدر توليدي افغانستان است.
به گفته وي، به طور متوسط هر فرد معتاد روزانه بين يك گرم تا دو گرم مواد مخدر مصرف ميكند كه اگر رقم 5/1 گرم را به عنوان ميزان متوسط در نظر بگيريم و تعداد معتادان را 5/2 ميليون نفر فرض كنيم روزانه 3750 كيلوگرم مواد مخدر بر حسب ترياك در كشور مصرف ميشود.


* اقتصاد مواد مخدر

تجارت مواد مخدر با گردش مالي سالانه 1500 ميليارد دلار و سود خالص بيش از 500 ميليارد دلار پس از نفت دومين بازار تجاري بزرگ دنيا را دارد با اين تفاوت كه تجارت آن قانوني نيست و البته اين بازار بزرگ در ايران نيز سفره گستردهاي دارد.
سرانه هزينهاي كه هر معتاد روزانه به بار ميآورد حدود 3900 دلار است كه اگر درآمد هر فرد ايراني را حدود هزار دلار فرض كنيم، هزينه زيان هر فرد معتاد روزانه معادل 4 برابر درآمد سرانه هر ايراني است، البته برخي كارشناسان با محاسبه يارانه هايي كه دولت براي كالاهاي اساسي و بنزين به مردم ميدهد، درآمد سرانه هر ايراني را حدود 6 هزار دلار برآورد مي كنند كه اگر اين معيار را نظر بگيريم سرانه هزينه هر معتاد دو سوم كل درآمد هر ايراني است در حالي كه ميدانيم دولت هر سال حدود 30 ميليارد دلار به مردم يارانه ميدهد.
محمدرضا خطبيان، رئيس دفتر تشكلهاي غير دولتي ستاد مبارزه با مواد مخدر ميگويد: مواد مخدر سالانه 10هزار ميليارد تومان به كشور خسارت ميزند كه معادل 29 درصد كل درآمد ناخالص ملي و 5/1 برابر مالياتي است كه دولت از مردم ميگيرد.
زيان 10 هزار ميليارد توماني مواد مخدر به ايران را كه حدود نيمي از كل يارانههايي است كه دولت به مردم ميپردازد را قبلا، علي هاشمي، دبير كل سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر هم اعلام كرده بود، وي گفته بود بر اساس برآوردها مواد مخدر در سال 83 حدود 10 هزار ميليارد تومان به كشور ضرر زده است كه 4700 ميليارد تومان آن مصرف معتادان بوده كه به جيب قاچاقچيان رفته است، 2600 ميليارد تومان آن هزينههاي دولت براي مبارزه با قاچاق، عرضه، درمان معتادان و پيشگيري از آن بوده است و بيش از 2700 ميليارد تومان نيز معادل ريالي عوارض اجتماعي است كه مواد مخدر به كشور تحميل كرده است.
به گفته هاشمي، هر معتاد سالانه سه ميليون و 315 هزار تومان به كشور خسارت ميزند كه معادل 3900 دلار است و از ميزان 1883 دلار درآمد قاچاقچيان، 932 دلار خسارت دولت و 1084 دلار آن خسارت جامعه بوده است.
بر اساس آمارهاي موجود طي 18 سال گذشته حدود 48 هزار و 500 تن مواد مخدر وارد كشور شده است كه فقط 12درصد آن كشف شده است.
قيمت هر كيلو ترياك در سال 66 در ايران 135 هزار تومان بود كه قيمت هر كيلوي آن در سال 84 در ايران به 737 هزار تومان افزايش يافته است، قيمت هر كيلو هروئين نيز در اين مدت از 438 هزار تومان به سه ميليون و 150 هزار تومان رسيده است.
ميزان كشفيات مواد مخدر در كشور به طور مرتب رو به افزايش بوده است به طوري كه در سال 66، حدود 36 هزار و 692 كيلو انواع مواد مخدر كشف شده است، در حالي كه اين ميزان در سال 84 به 360 تن رسيد كه به گفته فدا حسين مالكي، دبير كل ستاد مبارزه با مواد مخدر، حدود300 تن آن را نيروي انتظامي و 60 تن ديگر را نيروهاي بسيجي و وزارت اطلاعات كشف كردهاند.

* مبارزه با عرضه و قاچاق

كشفيات مواد مخدر در طول 20 سال گذشته حدود 10 برابر شده است اما در همين مدت، عرضه مواد مخدر در افغانستان از 350 تن به بيش از 4500 تن افزايش يافته است يعني حداقل 13برابر، با اين وجود اگر چه عرضه اين ماده بيشتر شده است اما قيمت آن نه تنها كاهش نيافته بلكه حدود 5 برابر گرانتر شده است كه اين امر نشانه افزايش متقاضي و مشتري اين مواد در جامعه ايران و در واقع افزايش تعداد معتادان در كشور طي اين مدت است.
با وجود اينكه به اذعان دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد(UNODC) ايران بزرگترين كشف كننده مواد مخدر درجهان است اما در تمام طول اين سالها هرگز به اندازه تلاشي كه براي مقابله با اين پديده در ايران شده است و متناسب با هزينه هايي كه براي مبارزه با آن در ايران شده است، مبارزه با مواد مخدر دستاورد نداشته است است و همواره ميزان كشفيات مواد مخدري كه وارد كشور شده است بين 10درصد تا 15 درصد بوده است.
به گفته هاشمي، دبير كل سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر، سياست دولتها قبل و بعد از انقلاب در مورد مواد مخدر متفاوت بوده است در سالهاي قبل از پيروزي انقلاب دولتمردان و افراد با نفوذ كشور گاهي خودشان هم در قاچاق مواد مخدر دست داشتند و تلاش مي كردند با ترانزيت مواد مخدر از كشور درآمدي به دست آورند و البته با اين كار مقدار كمتري مواد مخدر وارد جامعه ايران ميشد حتي بر اساس اسناد موجود باندهاي مرتبط با اشرف پهلوي هم در اين زمينه فعاليت ميكردند.
به گفته وي، پس از انقلاب، ما هرگز چنين سياستي نداشتيم زيرا از نظر ما انسان ايراني با اروپايي هيچ فرقي با هم نميكنند از نظر شرعي، اخلاقي و انساني نبايد به قيمت تباهي ديگران براي نجات جوانان خودمان فعاليت كنيم.
اما هاشمي اعتقاد ديگري هم دارد، او ميگويد: مشكلي در برخورد با عرضه كنندگان مواد مخدر در كشور وجود داشته و دارد اين است كه بيشتر دستگيريها مربوط به معتادان و توزيع كنندگان خرده پاست و تقريبا 90 درصد مواد مخدري كه كشف ميشود به 5 درصد دستگيريها مربوط است و از 90 درصد ديگري كه دستگير ميشوند، فقط 5 درصد كشفيات مواد مخدر به دست ميآيد بنابراين به جاي صرف هزينه هاي سنگين درگيري با قاچاقچيان بايد بر اقدامات اطلاعاتي و كشف ريشه باندها بپردازيم.
دستگيري سالي 400 تا 500 هزار نفر در ارتباط با مواد مخدر هزينه و فشار سنگيني را بر قوه قضائيه، دادگاهها، زندانها، نيروي انتظامي، كلانتريها و همين طور خانواده هاي افراد دستگير شده خرده پا تحميل ميكند.
با همه اين سختي، واقعيتهاي موجود نشان ميدهد كه از اول انقلاب تاكنون حدود 50 هزار تن مواد مخدر در افغانستان توليد شده است و اگر فرض كنيم، حدود دو سوم اين مواد وارد ايران شده است، سهم ايران از اين مواد چيزي در حدود 34 هزار تن ترياك بوده است كه البته حدود 300 تن اين مواد به صورت مرفين و هروئين بوده است اما در اين مدت كل كشفيات مواد مخدر در ايران حداكثر 3500 تن بوده است يعني حداكثر 10 درصد مواد مخدري كه از مرزهاي شرقي وارد كشور شده است، كشف شده است.
با اين همه نگاهي به صحنه جامعه نشان ميدهد كه مواد مخدر به راحتي در دسترس معتادان است و به گفته برخي كارشناسان كشفيات مواد مخدر در واقع مواد مازاد بر مصرف است زيرا معتادان در كمتر از 20 دقيقه ميتوانند به ماده مخدر دسترسي پيدا كنند بنابراين اين شيوه مبارزه با مواد مخدر و ميزان موفقيتهاي آن واقعا جاي بحث دارد.

* قاچاقچيان دستگير شده، زود آزاد ميشوند

از طرف ديگر بسياري از افراد دستگير شده پس از مدت زمان كوتاهي دوباره به جامعه بر ميگردند، مهدي ابويي، رئيس سابق مركز مبارزه با مواد مخدر در اين مورد گفته بود: قاچاقچيان اصلي مواد مخدر كه با محموله هاي سنگين دستگير ميشوند، پس از مدت كوتاهي آزاد ميشوند و دوباره به فعاليت ميپردازند.
به گفته وي، برخورد سهل انگارانه قوه قضائيه و ناهماهنگي آن با نيروي انتظامي زحمات طاقت فرساي ماموران نيروي انتظامي را خنثي ميكند، حتي در بسياري از موارد مسئولان قوه قضائيه فرار قاچاقچيان مواد مخدر را به نيروي انتظامي گزارش نميدهند و پس از دستگيري مجدد آنها متوجه ميشويم كه اين قاچاقچيان در زندان نبودهاند.
ابويي حتي به نام چند نفر از قاچاقچيان مواد مخدر هم اشاره كرد مانند اسماعيل آزادي، مهدي اربابي، اسكندر بهنام و دادشاه كه پس از تعقيب و گريزهاي طولاني دستگير شدند اما در كمتر از يكسال از زمان دستگيريشان به روشهاي مختلف مانند مرخصي گرفتن يا گذاشتن وثيقه آزاد شدند و دوباره به فعاليت پرداختند در حالي كه حكم دادگاه برخي از آنها حبس ابد يا اعدام بود.
امير حسين مطهر، معاون مبارزه با قاچاق ستاد مبارزه با مواد مخدر ميگويد: چرخه مبارزه با معتادان و مجرمان مرتبط با مواد مخدر در كشور بازدارنده نيست و به علت پايين بودن هزينه جرم آنها، ريسك اين فعاليت در مقايسه با سودي كه ميبرند بسيار پايين است.
وي اضافه ميكند: دستگيري بيش از سه ميليون نفر در ارتباط با مواد مخدر در سالهاي پس از انقلاب به معناي اين نيست كه سه ميليون فرد جداگانه دستگير شدهاند زيرا بسياري از اين افراد چندين بار دستگير و آزاد شدهاند و اين امر نشانه ناكارآمدي اقدامات تنبيهي و سيستم قضايي كشور در اين زمينه است.

* اسامي 2/1 ميليون معتاد در نيروي انتظامي

با اين وجود به گفته حسين ذوالفقاري، جانشين فرمانده كل نيروي انتظامي كشور، پليس اسامي يك ميليون و 200 هزار نفر از معتادان و قاچاقچيان مواد مخدر را در اختيار دارد.
مالكي، دبير كل ستاد مبارزه با مواد مخدر ميگويد: شعار مبارزه با مواد مخدر بازيچه كودكانه نيست زيرا ايران هزينه هاي سنگيني در اين مبارزه داده است و شهادت 3464 نفر و 11 هزار جانباز مبارزه با مواد مخدر نشانه اهميت و اولويت اين مبارزه براي ماست.
وي مي افزايد: طي 16 سال گذشته 25 هزار عمليات پليسي مبارزه با قاچاقچيان مواد مخدر انجام شده است كه طي آن 5 هزار قاچاقچي مسلح مواد مخدر به هلاكت رسيدند و به طور متوسط در طول اين مدت هر سال 900 باند مواد مخدر از بين رفته است.
به گفته اين مطهر، معاون دبير كل ستاد مبارزه با مواد مخدر، هر روز صدها نفر معتاد و قاچاقچي مواد مخدر در كشور دستگير و راهي زندان ميشوند اما عده زيادي از آنها دوباره به جامعه باز ميگردند با اين حال همواره حدود 37 درصد زندانهاي كشور را مجرمان مرتبط با مواد مخدر تشكيل ميدهند.

* اعتياد هر روز 11 نفر را ميكشد


مطهر آمار تكان دهندهاي هم در مورد قربانيان مواد مخدر در ايران اعلام ميكند: هر دو ساعت يك نفر و هر روز 11نفر بر اثر اعتياد در ايران مي ميرند و در سال 84 دقيقا 4320 نفر بر اثر سوء مصرف مواد مخدر جان خود را از دست دادند.
وي معتقد است: ايران قرباني ترانزيت مواد مخدر به اروپاست بنابراين بايد تغييراتي در سياستهاي مبارزه با مواد مخدر در كشور اعمال كنيم تا ما سپهر بلاي اروپائيان نباشيم و به خاطر آنها قرباني ندهيم بنابراين مبارزه ما با قاچاقچيان مواد مخدر بايد موكول به مشاركت اروپائيان شود و غربي ها بايد بخشي از هزينه هاي ما را در اين مبارزه بپردازند به همين خاطر ايران براي جبران اين خسارتها درخواست 500 ميليون دلار كمك كرده است.
قاچاق مواد مخدر با جرايم ديگري مانند قاچاق اسلحه هم مرتبط است در اين مورد، قربانعلي دري نجف آبادي، دادستان كل كشور مي گويد: قاچاق اسلحه و مشروبات الكلي همپاي قاچاق مواد مخدر از ايران رشد كرده است و از سال 79 تا 85 حدود 10 برابر شده است به طوري كه ميزان قاچاق اسلحه از ايران از 3300 قبضه در سال 79 به 27 هزار و 300 قبضه در سال 85 رسيده است.
اطلاعات موجود نشان ميدهد بيشترين ميزان كشفيات مواد مخدر در استانهاي خراسان جنوبي و خراسان رضوي، سيستان و بلوچستان، كرمان و پس از آن استانهاي هرمزگان، يزد و فارس است به همين علت نيروي انتظامي از سالهاي گذشته بيشترين قدرت خود را در مبارزه با مواد مخدر در اين مناطق كه نزديك به 80 درصد كشفيات مواد مخدر را به خود اختصاص ميدهند متمركز كرده است و امسال نيز با تاسيس قرارگاه رسول اكرم(ص) تلاش كرده بر اين توان بيافزايد.

* ساخت ديوار در مرزهاي شرقي

عبدالرضا مصري، رئيس سابق كميسيون اجتماعي مجلس كه به تازگي به سمت وزارت رفاه و تامين اجتماعي منصوب شده است، سال گذشته در گفت و گويي با خبرنگار اجتماعي فارس براي حل مسئله عرضه مواد مخدر در كشور پيشنهاد ساخت يك ديوار حائل الكترونيكي يا بتوني در مرزهاي شرقي كشور با كمك كشورهاي غربي را داد.
وي افزود: مبارزه دستگاههاي مسئول در زمينه مواد مخدر طي سالهاي گذشته هيچ نتيجهاي براي كشور نداشته است و بر اساس آمارهاي به دست آمده حدود 4 ميليون نفر معتاد در كشور داريم كه با احتساب خانواده و اطرافيان آنها حدود 20 ميليون نفر از جمعيت كشور گرفتار اين مسئله هستند.
به گفته مصري، دليلي ندارد كه اين همه هزينه براي مواد مخدر كنيم كه نفع آن براي اروپاييها باشد، بنابراين همان طور كه اروپايي ها براي استفاده ما از انرژي اتمي اولتيماتوم ميدهند ما نيز براي ساخت يك ديوار حائل شرقي از آنها كمك ميخواهيم و به آنها اولتيماتوم ميدهيم كه اگر كمك نكنند هيچ دخالتي در جلوگيري از ترانزيت مواد مخدر به اروپا نميكنيم و فقط براي جلوگيري از اعتياد مردم خودمان تلاش ميكنيم.


ادامه دارد...

HOME