شنبه ۶ تیر ۱۳۹۴-۲۰۱۵-۰۶-۲۷-IranSOS- بازجویی جزو خاطرات تلخ هر متهمی است؛ فرقی هم میان نوع اتهام و جرم واقع شده نیست. در این بین کودکان و زنان آسیب‌پذیرتر هستند و شاید دلیل آن، نوع نگرش غالب در جامع در رابطه با فرآیند بازجویی باشد. به هر حال نباید فراموش کرد که متهم تا زمانی که جرمش اثبات نشده مجرم نیست و نباید حقوقش به عنوان یک شهروند عادی پایمال شود.
به گزارش ایسنا، روزنامه قانون در ادامه نوشت: قانونگذار برای حمایت از کودکان و زنان تصمیم به وضع قانونی گرفته است که شرایط بازجویی را برای این دو گروه کمی آسان‌تر خواهد کرد و شاید در نهایت نگرش منفی در رابطه با بازجویی از کودکان و زنان از جامعه رخت بربندد. طبق ماده ۴۲ آیین جدید دادرسی کیفری بازجویی از زنان و افراد نابالغ باید توسط ضابط آموزش دیده زن صورت گیرد.
بر اساس قانون جدید بازجویی از زنان و توسط بازجوی مرد از اول تیرماه یعنی از زمان اجرایی شدن این قانون، خلاف قانون است و به گفته حجت‌الاسلام محمد مصدق معاون قضایی سازمان قضایی نیروهای مسلح، بازجویی از زنان و افراد نابالغ نباید توسط ضابطان مرد صورت گیرد و حتی‌الامکان باید از ضابطان دوره‌دیده زن استفاده شود.
بازجوهای زن حس امنیت برای زنان خواهند داشت
دکتر ایرج گلدوزیان، حقوقدان در گفت‌وگو با «قانون» در پاسخ به این سوال که بازجویی زنان از کودکان نابالغ و خانم‌ها چه نفعی برای متهمان خانم و کودکان خواهد داشت، توضیح داد: در صورت استفاده از بازجوی زن برای بازجویی از زنان و کودکان نابالغ، متهمان خانم و کودکان به لحاظ هم‌جنس بودن نمی‌ترسند و احساس امنیت بیشتری می‌کنند و با راحتی به سوالات آنها پاسخ خواهند داد و به عبارت دیگر باید گفت مرعوب نخواهند شد.
این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که این مسأله چه‌مقدار به دادرسی عالادنه کمک خواهد کرد، توضیح داد: به دلیل عدم ترس خانم‌ها از حضور بازجوی زن در محاکم این مسئله باعث امنیت قضایی خواهد شد.
وی همچنین در مورد تحصیلات بازجوهای خانم این‌طور توضیح داد: البته در مورد تحصیلات این افراد باید گفت تحصیلات این افراد متفاوت نخواهد بود. خانم‌های بازپرس یا دادیار باید لیسانس حقوق داشته باشند. البته برخی نیز تحصیلات حوزوی دارند که مقررات خاص خود را خواهد داشت.
این حقوقدان در‌خصوص ارزیابی این ماده خاطرنشان کرد: به‌نظر بنده این ماده بسیار خوب است به لحاظ هم‌جنس بودن متهم خانم بیشتر به احساس امنیت کمک خواهد کرد.
این حقوقدان همچنین در پاسخ به این سوال که اگر بازجویی از زنان وکودکان توسط بازجوی مرد انجام گیرد آیا طبق قانون جدید خلاف بوده و توسط قاضی قابل پذیرش هست یا خیر، توضیح داد: باید بازجویی‌ها توسط بازجوهای تعلیم دیده زن انجام شود اما اگر امکان آن وجود نداشته باشد بازجوی مرد هم می‌تواند بازجویی را انجام دهد.
گلدوزیان در پایان یادآور شد: البته باید فرهنگ جامعه بالا رود و تا مرحله‌ای پیش نرود که افراد سقوط کنند و به سمت ارتکاب جرم بروند که بعد مجبور شوند تحت بازجویی قرار گیرندو باید همه باهم سعی کنیم شرایطی فراهم کنیم که از ارتکاب به جرم جلوگیری کنیم.
زنان در برابر بازجو مرد احساس ترس دارند
شیما قوشه، وکیل دادگستری نیز در گفت‌وگو با «قانون» عنوان کرد: در مورد اطفال و نوجوانان که از ابتدا همیشه این موضوع مطرح و پیش بینی شده است که لزوما کسی که کار تحقیقات از این افراد را برعهده دارد باوجود اینکه باید در بحث تخصصی وارد باشند و در آن حوزه تحصیلات لازم را داشته باشد، لازم است اطلاعات دیگری درحوزه اجتماعی و روانشناسی اطفال و نوجوانان داشته باشند. در مورد زنان هم که در قانون پیش‌بینی شده توسط زن بازجویی شوند هم باید این خانم بازجو جدا از اطلاعات حقوقی در باب روانشناسی زنان نیز آموزش دیده باشد که بتواند راحت‌تر ارتباط برقرار کند. ضمن اینکه ممکن است متهم زن به بازجوی زن اعتماد بیشتری داشته باشد. حداقل اینکه از بازجو نخواهد ترسید چون اگر بازجو مرد باشد از لحاظ قدرت بدنی، زن احساس ضعف دارد و اگر مرد صدایش را بالا ببرد ممکن است از ترسش به آن چیزهایی که نباید، اعتراف کند.
وی ادامه داد: این ترس ممکن است با وجود بازجوی زن از بین برود؛ البته برای از بین رفتن این ترس الزامی وجود ندارد. اما متاسفانه در سیستم ناجا خیلی از خانم‌ها هستند که در مراکز مختلف فعالیت می‌کنند، ولی پایبند اصول احترام به زنان نیستند و معتقد نیستند که ما از یک جنس هستیم و بایدبا جلب اعتماد روند رسیدگی به پرونده ها را سرعت ببخشیم. این جلب اعتماد لزوما به معنای فریب دادن متهم نیست. اینکه متهم بتواند در یک فضای کاملا منصفانه، عادلانه و با رعایت همه این اصولی که در آیین دادرسی کیفری و اصول بین‌المللی اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاقین پیش بینی شده بازجویی شود و حرف های خود را بزند، یک گام بلند در تحقق عدالت قضایی است.
انتخاب بازجوی زن در قانون نگاه مثبتی بوده است
این وکیل دادگستری بیان کرد: به نظر بنده به طور کلی انتخاب بازجوی زن در قانون نگاه مثبتی بوده است. اما سوال مهم این است که آیا قوه قضاییه این امکان را دارد که جدا از مسائل تخصصی بازجویی و حقوقی، کلاس‌های مختلفی که لزوما روانشناسی کودک و زن است را آموزش دهد یا نه؟ یا حاضر است این دوره‌های آموزشی را بگذارد و این مسائل را به روز کند یا نه؟
زنان و مردان متهم را با یک دید نگاه نکنیم
وی ادامه داد: مهم‌ترین اتفاقی که در زمینه بازجویی باید رخ دهد این‌است که هرگز نباید بازجو نسبت به یک کودک یا یک زن موضع داشته باشد. چون متاسفانه نسبت به زن‌های متهم با توجه به نگاهی که سال‌ها در جامعه وجود داشته نگاه منفی است و زن در این شرایط جنس دوم جامعه محسوب می‌شود و لزوما باید دلیل اینکه آن زن چرا مرتکب آن جرم شده در نظر گرفته شود این چرایی را اگر بازجو در نظر داشته باشد راحت‌تر می‌تواند با آن متهم ارتباط برقرار کند. دلایل ارتکاب جرم زنان با مردان بسیار متفاوت است و نباید با یک دید به این دو نگاه کرد.
این حقوقدان تصریح کرد: مردان معمولا سال‌ها در ایران در بازار مشغول به کار بودند و ممکن است اطلاعات حقوقی و جامعه شناختی آنها بیشتر از زنان باشد. پس زمانی که مردی به اصطلاح چک بلامحل می‌کشد اطلاعات او با زنی که به دلایل مختلف چنین کاری می‌کند متفاوت است. چون ما زنانی را داشته‌ایم که به خاطر همسر خود دست به چنین جرمی زده‌اند.
حضور بازجوهای زن فقط برای رعایت شرعیات نباشد
قوشه خاطرنشان کرد: نگاه جرم شناختی بازجو در مورد زنان باید متفاوت و نزدیک به حقوق زن باشد. با توجه به اینکه حقوق متهم باید رعایت شود جنسیت نیز باید مورد توجه باشد، چون زنان هم از لحاظ جامعه هم از لحاظ قانون شهروند درجه دوم محسوب شده‌اند. پس ممکن است از حقوق اطلاعی نداشته باشند. قوه‌قضاییه موظف است تمامی این مسائل را به بازجوهای خود آموزش دهد. صرف اینکه ما زنان را برای بازجویی بگذاریم و تنها دلیلش رعایت مسائل شرعی باشد آن جوابی که می‌خواهیم بگیریم را نمی‌توانیم دریافت کنیم.
نظارت بر ضابطان قضایی کامل نیست
این وکیل دادگستری تصریح کرد: به صورت کلی قانونگذار این مس‌له را مطرح کرده است که بازپرس در طول تحقیقات در کار ضابطان نظارت داشته باشد. این نظارت هم می‌تواند حضور فیزیکی باشد و هم می‌تواند بررسی کردن روزانه اوراق بازجویی و دادن آموزش‌های لازم به ضابطان باشد. متاسفانه در حال حاضر رویه اشتباهی که وجود دارد این است که زمانی که متهم را بازداشت یا احضارمی‌کنند یک بار مقام قضایی یعنی بازپرس یا دادیار را می‌بیند تفهیم اتهام می‌شود در اختیار ضابط قرار می‌گیرد تا روزی که برای آخرین دفاع پیش مقام قضایی برود که در طول این مدت مقام قضایی آن نظارت لازم را روی ضابط خود ندارد به خصوص آن نظارتی که قانونگذار الزام کرده است.
مهم آموزش‌هایی است که توسط سیستم قضایی باید انجام شود
وی ادامه داد: بنابراین ممکن است بخشی از این بازجویی‌ها تحت فشار انجام شده باشند؛ در این بین ممکن است حتی مقام قضایی آنقدر اطمینان زیادی به ضابط خود داشته باشد که حرف متهم را نپذیرد که به طور مثال می‌گوید من تحت فشار بودم، در انفرادی بودم و … به همین دلیل اگر ما قانونی را پیش‌بینی کنیم فقط صرف اینکه قانون داشته باشیم کفایت نمی‌کند. در تحقیقات مقدماتی است که شاکله پرونده شکل می‌گیرد و حقوق متهم در آنجا بهترین جایی است که باید رعایت شود.
صرف داشتن قانون آیین دادرسی خوب به معنای این نیست که حتما حقوق متهم رعایت می‌شود مهم آموزش هایی است که توسط سیستم قضایی باید انجام شود.
قوشه عنوان کرد: در این مدت اگر بخواهیم سیستم قضایی را نگاه کنیم ما خانم‌هایی را داشته‌ایم که دادیار یا بازپرس یا قاضی دادسرا بوده‌اند و حتی ماموران بدرقه که خیلی از آنها خانم هستند و حتی مددکاران زندان که خانم هستند. بخشی از اینها که خود زن هستند و زنان را درک می‌کنند. ما شاهد این بوده‌ایم که با توجه به نوع اتهام متهم، رفتار ماموران به خصوص ماموران بدرقه متفاوت است و اگر نوع اتهام زن مواد مخدر یا جرائم منافی عفت باشد، بنده دیده‌ام که مدل برخورد آنها مدل خصمانه‌ای بوده تا زنی که جرم او مسائل مالی است. آن مامور زن هم متاسفانه همه را به یک چشم نمی‌بیند و پیش‌داوری می‌کند. باید در نظر داشته باشیم که در این مراحل متهمان فقط متهم هستند و جرم آنها اثبات نشده است. جرم به آنان نسبت داده شده اما اثبات نشده است. بنابراین همه اینها متهم هستند بنا بر اصل برائت باید همه این افراد از حقوق خود مطلع باشند و ماموران زن هم آنها را رعایت کنند.
این وکیل دادگستری خاطرنشان کرد: در انتخاب بازجو های زن باید توجه لازم به کارگرفته شود تا زنانی اندیشمند، تحصیلکرده و آموزش دیده انتخاب شوند و برای زنان و کودکان احترام ویژه قائل باشند تا در برخورد با این دو گروه از متهمان بتوانند به بهترین نحو با رعایت قانون به حرفه خود بپردازند. زیرا بارها شاهد بوده‌ایم زنان وقتی به جایی رسیده‌اند که خود را برتر از دیگران می‌دانند، رفتارهایشان به خصوص با زنان دیگر خیلی اخلاقی نبوده است. ما زنانی داریم که به حقوق زن توجه می‌کنند اما زمانی که در پست و مقامی هستند خود زن‌ستیز می‌شوند و دلیل آن به نظر بنده این است که خود تحت فشار مردان بودند و حالا که به یک مقام رسیدند می‌خواهند آن را جبران کنند.
وی در پایان اظهار کرد: قوه قضاییه ملزم به برگزاری دوره‌های آموزشی برای این زنان است و باید نظارت کافی روی این افراد داشته باشد و در ادامه این آموزش‌ها به روز شوند. این فراد را فقط به عنوان متهم نگاه نکنیم اگر شکایتی از ضابط خود داشت به آن موضوع توجه کنیم. معمولا نگاه مقام قضایی این است که همه متهمان این حرف را می‌زند لزوما نباید همه را به این دید نگاه کنیم. این نظارت‌ها می‌تواند به سیستم کمک کند تا در راه تحقق عدالت رفتارهایی درست داشته باشد.